Кху чурхен суьрташ, кепаш

 

ХIара тептар аса яздина, сайн деца АбусаIидаца, ненаца Зулайца болчу безамна а, тIекхуьучу тIаьххьенна эс дита а.

«Соьгахь долу Iилма, вешшехь хилла дац. Иза соьга кхаьчна, сан безам хиларна ширалле, ас чIогIалла гайтарна Iилма Iа ... Читать дальше »

            И масех миллион шераша лоцу историн зама, юькъура ю вай ворхI декъе. Цуьнан деа дакъана, къинхьегаман гIирсаш биначу коьчалан цIарах цIе туьллуш - «кхеранан», «цIастан» (езан), «варкъан», «Iаьржа эчиган» аьлла. Важа дисна кхо дакъа, билгалдоккхура ду вай, оьмаран (хенан/хан) цIарах декъар хира долуш - «шира дуьне», «юккъераоьмаран зама», «кхузаманан оьмар» аьлла. Хенан дохаллехь адамо яхна, дахаран гIулчаш, цу цIарашца билгалйохура ю вай:
           < ... Читать дальше »

 

Ширачу дешан биллам схьабелла, дохо деза гуран догIанаш.
 

           Ширазаманчохь кIоштана, ваьрна, халкъана, йа хиламна, луш йолу цIе, масех кхетам цхьана даша юккъе а балабой, и кхетамаш вовшаха эбой луш хилла. Цундела, цхьаа хало а йоцуш, нах-меттан аларшца, цу шира цIерашна чубехкинчу кхетамин маьIна а, биллам а схьабелла аьтто болуш ду вай – нах-меттан ваьрраш. Эзар, бIешерашкахь «ширакавказхой» нацкъара а туьттуш, тIеихначу хийра халкъа ... Читать дальше »

.
            Цу Кавказан йистера, Загросс лаьмнашкахула, «Дияла» хи тIекхаччалца охьа а еъна, «Тигр» хин гечоне йоьссина хила еза прашумаран и макротоба а. И адам меттахадакхха хIоьттина бахьана, лакхахь ма-аллара, хила тарало Iаламан хиламашца, хийцамашца доьзна.
            «Анатолехь» даьхна «хатта» халкъ хийцадаларан бахьана а, цу Iаламан хиламашца дуоза деза моьтту суна. Дуьххьара и макрохалкъ (хатта) хилла ши дакъа долуш: аренхой – «хатта»; ламарой – «каска». Билгалдаьллачех ду, кхузаманан «абхазо-адыган» халкъаш (малхбузен къилбседакавказхой) кхоллина прадай, и «каскаш» хилар. Аренхой хилла «хатташ», юьхь йоцуш дIабоху тIедеъначу расо шех тардар (ассимиляци) бахьана долуш. Царех хуьлу чIаьнкъадирзина халкъ «хетти».
    & ... Читать дальше »

... Читать дальше »

            Цу «къилбседакавказхошний», «къилбкавказхошний» юкъара хьосто кхоьллина ду «кура-араксан», «нах-урартуойн», «нах-кулхин», иштта «таршиш» юкъабогIу меттанаш а, церан и ваьрраш (тайпанаш) а. Вайна ма-хаъарра, цу хьостан гаьнгали хилла «Къилбкавказ - Арарат-лаьмнин онда доьзал» беха, «Кавказ-Арарат лаьмнин къепе» кхоьллаелла кIошта (цу юкъахь бац эрмалой, жуьгтий, тюркаш, ишт. цу могIара кхин тайпа халкъаш). Аларшца бен къаьсташ боцуш, цхьанаметтан адмаш хилла уьш шайн хьостехь. «Шулавери-Шому культура» кхиийначу къилбкавказхойх хиллачу къилбседакавказхоша, кхуллура ю «Майкопан» (ш.оь. III-эзар шаран 27-25-гIа бIешераш), цуьнан бух тIехь «Къилбседакавказан культура» (ш.оь. III эз ... Читать дальше »